Być może, mimo tego iż starasz się zdrowo jeść i prowadzić aktywny tryb życia, spędzając czas na siłowni czy zajęciach fitness, nie możesz pozbyć się nadwagi. Przyczyną może być choroba lub zaburzenia w gospodarce hormonalnej,
nie zawsze bowiem nadwaga wynika z niezdrowego trybu życia.
Niektóre schorzenia powodują niekontrolowany wzrost wagi i to one mogą być odpowiedzialne za wolną przemianę materii czy zatrzymywanie wody w organizmie, doprowadzając w ten sposób do otyłości, z którą nie da się walczyć w tradycyjny sposób. Są także leki, w których w działaniach ubocznych znajduje się przyrost masy ciała. Jakie więc choroby i lekarstwa mogą wpłynąć na to, iż tyjemy, choć jemy niewiele?
Zespół policystycznych jajników
Jest to zaburzenie hormonalne, objawiające się zanikiem miesiączki i problemami z zajściem w ciążę, a także nadmiernym przetłuszczaniem się skóry i owłosieniem na twarzy oraz piersiach.
Schorzenie zwane jest także zespołem wielotorbielowatych jajników w skrócie PCOS i cierpi na nie ok. 10-15 proc. kobiet w wielu reprodukcyjnym. Przy tej chorobie, na jajnikach tworzą się liczne torbiele a kobiety cierpiące na nią charakteryzuje otyłość, w której tkanka tłuszczowa odkłada się głównie w talii. Przyczyny tej przypadłości nie są znane, jednak rozpoznanie zespołu policystycznych jajników nie jest trudne dla ginekologa.
Choroby tarczycy
Objawy niedoczynności tarczycy często są nieswoiste. Należą do nich: pogorszenie nastroju, bezsenność, kłopoty z pamięcią, sucha cera i szybkie przybieranie na wadze, które wiąże się ze zwolnieniem przemiany materii. Chory często narzeka na odczuwanie chłodu, osłabienie siły mięśni i spowolnienie fizyczne. Leczenie niedoczynności polega na przyjmowaniu tyroksyny, czyli hormonu przyśpieszającego przemianę materii i powoduje chudnięcie. Okazuje się jednak, że problem nadwagi pojawia się także przy leczeniu nadczynności tarczycy. Pomimo iż przemiana materii jest przy tym schorzeniu bardzo szybka, po podaniu leku zmienia się i zaczyna się tycie.
Zaburzenia te występuję pięciokrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Szacuje się, że problemy z tarczycą może mieć ponad 300 mln ludzi na całym świecie.
Kolejne schorzenie, które powodować może nadmierny przyrost wagi i trudności ze schudnięciem, jest Zespół Cushinga. Choroba związana jest z występowaniem podwyższonego poziomu kortyzolu we krwi. Do innych objawów zespołu Cushinga zalicza się: nadciśnienie tętnicze, problemy ze snem i depresję.
Zespół Cushinga wiąże się z nadmiernym przyrostem tkanki tłuszczowej na twarzy i tułowiu, podczas gdy kończyny pozostają szczupłe. Dla chorych, charakterystyczna jest otyłość centralna, czyli gromadzenie się tkanki tłuszczowej na twarzy, a także karku nazywanym często bawolim. Tkanka tłuszczowa gromadzi się także nad obojczykami, tworząc charakterystyczne poduszeczki tłuszczowe. Choroba jest najczęściej wynikiem długotrwałego przyjmowania sterydów. Inną przyczyną może być guz przysadki albo nadnercza.
Cukrzyca typu 2. może również przyczyniać się do nadmiernego przyrostu masy ciała. Przyczyną jest brak insuliny, która odpowiada za prawidłową przemianę materii. Osoby, które nie leczą schorzenia, cierpią na napady wilczego głodu, stąd też dochodzi do odkładania dodatkowej tkanki tłuszczowej. Poza tym warto pamiętać, że sama insulina również tuczy.
W początkowym okresie cukrzycy typu 2, w organizmie jest bardzo wysoki poziom insuliny, nie działa ona jednak prawidłowo. Stosowanie leków, które zwiększają wydzielanie insuliny, sprzyja tyciu. Podobna reakcja zachodzi wtedy, gdy u chorego zwiększa się jej dawki. Przyjmowanie leków z grupy biguanidów wywołuje chudnięcie. Dlatego w nowoczesnym leczeniu cukrzycy, terapię rozpoczyna się od podania metforminy, której dodatkowym działaniem jest obniżenie masy ciała.
Istnieją pacjenci, którzy w czasie epizodów depresji tyją, ponieważ mają zwiększone łaknienie. Potocznie, mówi się, że zajadają oni stres. Również osoby, które cierpią z powodu zaburzeń snu, w ciągu doby spożywają dużo więcej kilokalorii, niż te, które się wysypiają. Z badania opublikowanego w czasopiśmie ''Sleep'', wynika że osoby, które w ciągu tygodnia krótko śpią, wolniej tracą na wadze niż te, które śpią dłużej. Bezsenność sama nie tuczy, jednak jak dowodzą badania, kiedy nie śpimy lub śpimy źle, pochłaniamy w ciągu doby o ponad 500 kcal więcej niż osoby, które nie mają problemów ze snem.
Stres
Nadmierny i długotrwały stres również może przyczyniać się do problemów z wagą. Podczas stresujących sytuacji, do naszego organizmu uwalniane są dwa hormony: adrenalina i kortyzol.Ten ostatni, zwiększa nasz apetyt, zwłaszcza na wysokokaloryczne przekąski, podnosi ciśnienie krwi i poziom glukozy. Stale podwyższony poziom kortyzolu powoduje zwiększone odkładanie się tkanki tłuszczowej, głównie w okolicach brzucha, pleców i karku.
Brak chromu
Nadmierne przybieranie na wadze może być wywołane także przez niedobór chromu lub problemy z jego przyswajaniem z pożywienia. Wówczas, wzrasta łaknienie na słodycze i trudno jest utrzymać stały poziom cukru we krwi. Chrom pobudza trzustkę do produkcji insuliny, poprawia się stężenie glukozy we krwi i wspomaga przemianę materii. Gdy jest go za mało – tkanka tłuszczowa szybciej się odkłada.
Do zwiększenia masy ciała u kobiet, przyczynia się również menopauza. Zmiany hormonalne powodują gromadzenie się tkanki tłuszczowej w talii. Wpływ na nadwagę ma przede wszystkim niedobór estrogenów. Na dodatek metabolizm znacznie zwalnia, odkładając nagromadzony tłuszcz.
Czynniki genetyczne
Otyłość zależy również od uwarunkowań genetycznych. Niekontrolowane gromadzenie się tłuszczu w organizmie charakterystyczne jest dla takich rzadkich zespołów chorobowych jak zespół Cohena, zespół Carpentera, zespół Bardeta-Biedla czyzespół Pradera-Williego, a także w przypadku zespołu Downa.
Zażywane leki
Na tycie i problemy z odchudzaniem mają również wpływ leki. Takie działanie mogą mieć farmaceutyki stosowane w leczeniu padaczki, cukrzycy typu 2 czy depresji, chociaż większość leków obecnie stosowanych w leczeniu tej ostatniej nie zwiększa łaknienia. Również leki redukujące skutki wydzielania histaminy, podczas reakcji alergicznej wpływają nieznacznie na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego i podwzgórza oraz ośrodka łaknienia. Terapie sterydami również są przyczyną przybierania na wadze i to w bardzo charakterystyczny sposób. Tkanka tłuszczowa pod ich wpływem gromadzi się głównie w okolicy brzucha, karku i twarzy, kończyny zaś stają się coraz chudsze, ponieważ zanikają mięśnie.
Otyłość i nadwaga
Tkanka tłuszczowa
Komórki budujące tkankę tłuszczową, nazywamy: adipocytami. Poza nimi składa się z tkanki łącznej, podścieliska, naczyń, komórek układu odpornościowego. Do jej funkcji należy nie tylko magazynowanie energii, ale i ochrona mechaniczna narządów wewnętrznych. Tkanka tłuszczowa posiada zdolność do hormonalnego wydzielania. Jest zdolna do konwersji androgenów w estrogeny i odwrotnie. Poza tym, syntetyzuje i wydziela inhibitor aktywatora plazminogenu typu 1, biorąc tym samym w procesie krzepnięcia krwi, poprzez wydzielanie angiotensyny II wpływa na ciśnienie krwi. Poza tym syntetyzuje IGF-1, TGF-β, będące czynnikami wzrostu. Zatem to od stanu odżywienia będzie zależała regulacja wydzielania wymienionych substancji.
Otyłość
Do zwiększenia masy organizmu dochodzi w sytuacji w której procesy anaboliczne zaczynają przeważać nad procesami katabolicznymi. O otyłości mówi się kiedy BMI wynosi powyżej 30. Można też postawić diagnozę otyłości w oparciu o zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie. Jeśli mężczyzna jest otyły wynosi on powyżej 25%, jeżeli kobieta to powyżej 35%. WHO klasyfikuje otyłość jako chorobę przewlekłą, która nie ustępuje samoistnie i do której wystąpienia przyczyniły się następujące czynniki zewnętrzne:
Lub wewnętrzne:
Najbardziej niebezpieczna dla pacjenta jest otyłość trzewna. Przez pojęcie otyłości trzewnej, rozumiemy nagromadzenie tkanki tłuszczowej w sieci większej. Klinicyści w swojej praktyce najczęściej określają stan odżywienia na podstawie pomiaru obwodu talii. Pomiaru dokonuje się dokładnie w połowie odległości pomiędzy kością biodrową a zakończeniem ostatniego żebra. U kobiet o otyłości trzewnej mówimy gdy obwód talii wynosi powyżej 80 centymetrów, a u mężczyzn gdy przekracza on 94 centymetry.
Nadwaga
Nadwaga może poprzedzać otyłość. Jest stanem patologicznego gromadzenia tkanki tłuszczowej. Z nadwagą mamy do czynienia jeśli procent tkanki tłuszczowej w ciele wynosi odpowiednio: u mężczyzn powyżej 20%, a u kobiet powyżej 30%. BMI wynosi wtedy od 25-29,9. Poza BMI skład masy ciała można określić za pomocą: USG, podwójną absorpcjometria energii RTG- możliwe staje się uwidocznienie całkowitej masy tkanki tłuszczowej, bioimpedancji elektrycznej-mierzy całkowitą zawartość tkanki tłuszczowej w organiźmie bez uwzględnienia jego dystrybucji.
Wady BMI
BMI to wskaźnik masy ciała określający stosunek masy ciała do wzrostu. Podczas interpretacji wyników nie można zapomnieć o uwzględnieniu zawartości budowy ciała (na visus) np.: jeżeli badany intensywnie trenuje i zawartość tkanki mięśniowej w organizmie jest wysoka wynik nie będzie wiarygodny.
BMI nie pozwala na ocenę dystrybucji tkanki tłuszczowej, oraz nie uwzględnia stanu nawodnienia badanego. Nie jest odpowiedni dla kobiet w ciąży i chorujących na choroby zanikowe. Nie można zapomnieć, że jeśli chory ma prawidłowe BMI, wciąż może być obarczony ryzykiem chorób sercowo-naczyniowym lub cukrzycy typu 2. Mówimy wtedy o otyłości metabolicznej z prawidłową masą ciała.
Kontrola diety
W walce z nadwagą i otyłością, niezbędna jest precyzyjna kontrola diety. Dietetyk pomoże znaleźć pacjentowi przepisy dostosowane do jego przypadku. Aby przygotować zalecone dania, niezbędne może okazać się stosowanie wagi kuchennej. Waga Beurer kuchenna KS 26, posiada praktyczną funkcję doważania, jest łatwa w użyciu i nie dostarcza problemów podczas czyszczenia. Waga Beurer kuchenna KS 54 jest wyposażona w miskę, ułatwiającą mieszanie składników. A jej obciążenie wynosi około 5kg.
Czynniki wpływające na rozwój otyłości i nadwagi
-aktywność fizyczna- spadek aktywności fizycznej lub długotrwałe unieruchomienie, korzystanie ze środków transportu
-przewlekły stres
-spożywanie żywności wysoko przetworzonej o znacznej zawartości kcal w 1 gramie produktu, może być ustalone pokoleniowo. Tj. dzieci przejmują niekorzystne nawyki żywieniowe swoich rodziców, podobnie z modelami spędzania wolnego czasu.
-zespół Cohena, zespół wad wrodzonych w którym poza tendencją do otyłości występuje opóźnienie umysłowe i cechy dysmorficzne
-zespół Bardeta i Biedla-schorzenie wielonarządowe, któremu poza otyłością towarzyszą dysfunkcje nerek, retinopatia, hipogonadyzm, cukrzyca typu 2.
-zespół Pradera- Williego, zespół wad wrodzonych spowodowany aberracją chromosomową. Objawia się niskim wzrostem, opóźnieniem umysłowym, hipogonadyzmem. Chory odczuwa nieustanne uczucie głodu i cechuje się ponad normalnym zapotrzebowaniem na energię.
-dystrofia Albrighta, zwany także rzekomą niedoczynnością przytarczyc to grupa chorób metabolicznych, która cechuje się opornością tkanek na działanie parathormonu.
-obniżona samoocena, przekłada się na rekompensowanie braków w samoakceptacji przez spożywanie znacznych ilości pokarmu
-obniżenie nastroju i depresja (szczególnie w depresjach atypowych), zespół nocnego jedzenia, jedzenie kompulsywne
-np. hiperfagia towarzysząca zespołowi Cushinga związana z uszkodzeniem czynności podwzgórza, w konsekwencji chory wytwarza za wiele glikokortykosteroidów.
-niedoczynność przysadki i tarczycy, powodują obniżenie utraty energii, poprzez zmniejszenie metabolizmu
-do nadmiernego odkładania się tkanki tłuszczowej, mogą przyczynić się niektóre leki przeciwdepresyjne, glikokortykosteroidy, insulina także pochodne sulfonylomocznika.
Jaki sprzęt okaże się pomocny?
Waga medyczna kolumnowa ze wzrostomierzem SECA 799, posiada funkcję pomiaru BMI, poza tym jest bardzo lekka, co jest jej kolejnym atutem. Waga platformowa i bariatryczna SECA 635, jest bardzo dobrym rozwiązaniem dla osób walczących z otyłością. Jej nośność to około 300kg. Jeśli pacjent ma problemy z samodzielnym wejściem na wagę, istnieje możliwość umieszczenia na niej krzesła i wytarowania wartości.
Na każdym etapie życia ważne jest kontrolowanie różnych parametrów ciała, w tym wagi. Natomiast w wieku niemowlęcym i później w wieku dziecięcym oraz w okresie dojrzewania sprawdzanie rozwoju dziecka, to jest wagi i wzrostu to kluczowa sprawa. Cykliczne przeglądy w postaci systematycznych kontroli i bilansów, kiedy sprawdzane są postępy we wzroście i w przyroście wagi i rozmiarów, daje wiedzę o tym, czy dziecko się prawidłowo rozwija. Waga medyczna SECA jest na wyposażeniu każdej placówki medycznej w naszym kraju.
Stąd też podstawowym wyposażeniem gabinetów pediatrycznych są zawsze wagi, wraz z miarką wzrostu oraz taśmy pomiarowe. Niemowlęta mają wyznaczane wizyty kontrolne, na które rodzice stawiają się wraz z pociechami, jednak nie w wyniku problemu zdrowotnego, a po to, żeby lekarz dziecko zważył i zmierzył. Po dokonaniu pomiarów lekarz, w oparciu o tabele i siatki centylowe, stwierdza stopień prawidłowości lub nieprawidłowości rozwojowej dziecka. W przypadku tak częstych kontroli, lekarz może zareagować, kiedy na przykład waga wskazuje zbyt mały przyrost masy dziecka. Świadczy to często o jakimś problemie zdrowotnym maluszka, który należy dalej zdiagnozować. Niekiedy też niestety jest to dowód na zaniedbania ze strony rodziców, które także mają późniejsze konsekwencje.
Dla małych dzieci zastosowanie mają wagi z dużą szalką, na której można położyć noworodka czy wczesnego niemowlaka. Przeważnie wagi takie mają od razu zamontowaną miarkę, gdzie lekarz szybko i nie stresując dziecka, może zmierzyć jego długość. Takie wagi mają zdejmowane szalki, co przekształca je, w miarę potrzeb, w wagę podłogową, przeznaczoną dla większych dzieci, które już stabilnie stoją. Wagi są lekkie i łatwe w transportowaniu, co pozwala lekarzom i pielęgniarkom na transportowanie ich na wizyty domowe.
Inne wagi, jakie znajdują się w gabinetach pediatrycznych, to wagi kolumnowe. Przeznaczone są dla dzieci starszych, które potrafią stać samodzielnie i wyprostować się. Waga kolumnowa to platforma, gdzie staje młody pacjent i jest ważony, a do niej zamocowana jest kolumna mierząca jego wzrost. Funkcjonalność wag polega na tym, że same się poziomują, same się także tarują, co uwiarygodnia ich pomiary. Wiele z nich ma także funkcję pomiaru wskaźnika BMI. Wyświetlacze elektroniczne szybko pokazują wszystkie pomiary i przeliczenia. Lekarz może je od razu sprawdzić z siatkami centylowymi, osobnymi dla chłopców i dziewcząt, ocenić stopień prawidłowości rozwoju i uzupełnić kartę pacjenta o wyniki kolejnego bilansu.
Ciałem człowieka zajmowano się już w starożytności. Nauka, która się nim zajmuje, to anatomia. Wiadomym jest fakt, że nieprawidłowy skład ciała wiąże się z występowaniem różnych chorób. Głównymi składnikami ciała ludzkiego są tkanka tłuszczowa, tkanka mięśniowa, tkanka kostna i woda.
Tkanka tłuszczowa
Nie wszyscy wiedzą, że procent tłuszczu podstawowego wynosi około 4 proc dla mężczyzn i 12 proc dla kobiet. Z kolei, tłuszcz rezerwowy stanowi ok. 12 proc ciała mężczyzn i ok. 15 proc kobiet. Prawidłowa zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie jest więc różna dla kobiet i mężczyzn. U pań, procent tkanki tłuszczowej powinien stanowić 20-30 proc masy ciała, z kolei u mężczyzn 10-20 proc. Różnice te wynikają stąd, iż u kobiet lipidy pełnią rolę magazynu energii na czas ciąży, porodu czy karmienia piersią i są niezbędne do utrzymania równowagi hormonalnej.
Tkanka tłuszczowa jest w ciele potrzebna do utrzymania odpowiedniej temperatury ciała, pełni także funkcję ochronną dla narządów wewnętrznych, jest też istotna dla amortyzacji stawów. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że zbyt wysoka jej zawartość jest zagrożeniem dla zdrowia i wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia insulinooporności, cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego czy miażdżycy.
Natomiast zbyt niski poziom tkanki tłuszczowej, może prowadzić u kobiet do pojawienia się zaburzeń miesiączkowania.
Tkanka mięśniowa
Warto wiedzieć, iż w ludzkim ciele istnieją trzy rodzaje mięśni:
Mięsień gładki znajduje się w ścianach naczyń krwionośnych, ścianach i śluzówkach narządów jamistych, a także przewodów oraz dróg oddechowych, pęcherza moczowego oraz dróg rodnych i wielu innych narządów. Mięśnie te, unerwia tzw. automatyczny układ nerwowy. Nie mamy żadnego wpływu na jego działanie, dlatego też nie możemy kontrolować skurczu i rozkurczu naczyń krwionośnych.
Z kolei, mięsień szkieletowy jest zależny od naszej woli i tworzy muskulaturę ciała i twarzy. Mięśnie te, szybko ulegają zmęczeniu, ich skurcze są krótkotrwałe ale silne. Zbudowane są one z włókien mięśniowe i ułożone w pęczki. Dzięki tej tkance, możemy wykonywać zwinne ruchy oraz panować nad naszym ciałem. Mięśnie szkieletowe, kurcząc się pociągają za sobą to, do czego są przyczepione. Działają parami, co umożliwia nam zginanie kończyn. Z mięśni szkieletowych, składa się średnio 40 proc wagi ciała .Mężczyźni mają ich zazwyczaj więcej, stąd odznaczają się bardziej zaznaczoną muskulaturą niż kobiety. Procent masy mięśniowej zmniejsza się po 40 roku życia. Spośród różnych tkanek ciała, mięśnie szkieletowe i tkankę tłuszczową można uznać za narządy główne, zarówno pod względem masy, jak i wydzielania. Są one w stanie modulować cały metabolizm poprzez interakcję ze sobą. Mięśnie poprzecznie prążkowane i tkanka tłuszczowa należą do największych tkanek organizmu, a ich masa względna ma kluczowe znaczenie w kontrolowaniu wielu ważnych procesów fizjologicznych, w tym wzrostu oraz składu ciała.
Ostatnia z tkanek mięśniowych, tkanka sercowa, buduje ściany naszego serca. Ma ona właściwości zarówno mięśnia poprzecznie prążkowanego jak i gładkiego. Jest bardzo nietypowym mięśniem, ponieważ jego komórki połączone są za pomocą wypustek a w jego mięśniówce znajdują się włókna odmienne od głównej masy mięśniowej.
System kostny
Szkielet ludzki jest zbudowany głównie z kości i chrząstek. Jest on zależny od wieku, wzrostu i stylu życia człowieka. Masa układu kostnego jest mniej więcej stała ale stany chorobowe, takie jak osteoporoza, mogą skutkować obniżeniem gęstości kości. Waga szkieletu dorosłego człowieka powinna stanowić około 12-13,5 proc. całkowitej masy ciała.
Za szczytową masę kostną uważa się maksymalną gęstość, jaką może osiągnąć kość w ciągu całego życia i przypada ona u człowieka na okres pomiędzy 20. a 30. rokiem . Szczytowa masa kostna warunkuje odporność układu szkieletowego i wpływa na prawdopodobieństwo wystąpienia w późniejszych latach osteoporozy.
Na wartość szczytowej masy kostnej, wpływ ma kilka czynników: mężczyźni zazwyczaj mają większą szczytową masę kostną niż kobiety, przeważnie większą masę kostną mają też osoby czarnoskóre. Na gęstość układu szkieletowego ma też wpływ opóźnione dojrzewanie oraz styl życia.
Woda w organizmie
Woda stanowi 60 proc. masy ludzkiego ciała. Łatwo obliczyć, iż w organizmie osoby ważącej 70 kg znajdują się jej aż 42 litry. Woda jest głównym składnikiem każdej żywej istoty i elementem niezbędnym dla zachowania równowagi wszystkich naszych komórek. Zawartość wody w ludzkim organizmie zależy od wielu czynników: wieku, płci, a także budowy naszego ciała czy nawet klimatu. Osoby z otyłe mają mniej wody niż szczupłe. Większą jej ilość, w porównaniu z dorosłymi, posiadają też dzieci. Ponieważ zawartość płynów zmniejsza się wraz z wiekiem, zdecydowanie mniejszą ilością wody w organizmie odznaczają się osoby starsze.
Woda spełnia wiele funkcji biologicznych: usprawnia proces trawienia, jest nośnikiem substancji odżywczych, usuwa toksyny, transportuje tlen, enzymy, hormony i glukozę do komórek. Jest ona źródłem soli mineralnych oraz reguluje temperaturę ciała. Każdego dnia, organizm wydala z siebie pewną ilość wody, która powinna być regularnie uzupełniana. Utrata już 10 proc. wody z masy ciała może spowodować pogorszenie samopoczucia.
Zapotrzebowanie energetyczne organizmu
Do prawidłowego funkcjonowania organizmu potrzebne jest regularne dostarczanie paliwa w postaci zróżnicowanego pożywienia. Jego uzupełnianie zgodne z zapotrzebowaniem energetycznym jest podstawą funkcjonowania naszego ciała. Osobom o małej aktywności fizycznej, które regularnie przekraczają zalecaną porcję kalorii, grozi nadwaga albo otyłość. Zwiększona masa mięśniowa i duża aktywność fizyczna, w postaci sportu albo intensywnej pracy fizycznej, wymaga zwiększonego zapotrzebowania energetycznego. Energia jest wykorzystywana na podtrzymanie podstawowych funkcji organizmu oraz spalana poprzez aktywność fizyczną. Zbyt niski poziom tkanki tłuszczowej w organizmie może prowadzić do nieprawidłowości, takich jak osteoporoza, nieregularne miesiączki lub niepłodność.